Weerbaarheidsmatrix om te meten hoe goed Nederland standhoudt bij bedreigingen
De overheid zet zich in om Nederland weerbaar(der) te maken tegen verschillende dreigingen of risico’s die mogelijk een gevaar vormen voor de nationale veiligheid. Van pandemieën tot catastrofale overstromingen, terroristische aanslagen of een invasie door een vijandige staat. Maar wat betekent weerbaarheid eigenlijk? En hoe meet je weerbaarheid? RAND Europe ontwikkelde daarvoor, in opdracht van het WODC, een definitie en een meetmethode. Dit kan de overheid inzicht geven in kwetsbaarheden in de weerbaarheid tegen bedreigingen van de nationale veiligheid. Ook kan het aanwijzingen opleveren voor het versterken van de weerbaarheid.
Een weerbare samenleving is beter bestand tegen externe dreigingen en kan sneller of zelfs beter daarvan herstellen. Dit idee heeft vooral sinds de wereldwijde coronapandemie aan invloed gewonnen. Ook in de periodiek verschijnende (nationale) veiligheidsstrategieën van Nederland is ‘weerbaarheid’ een centraal element.
Veerkracht en preventie
Weerbaarheid omvat het concept van veerkracht. Dat verwijst naar het vermogen van een samenleving om schokken en verstoringen op te vangen, zich aan te passen en te herstellen. Tegelijkertijd heeft weerbaarheid ook een preventieve component. Het kan de impact van bedreigende acties verkleinen of afschrikkend of ontmoedigend werken. Op basis van uitgebreid literatuuronderzoek definiëren de onderzoekers weerbaarheid als ‘het vermogen van de samenleving om voorbereid te zijn op maatschappelijke ontwrichting, deze te weerstaan, te absorberen en/of een nieuw evenwicht te bereiken’.
In deze definitie ligt de nadruk op de weerbaarheid van de Nederlandse samenleving als geheel, gaat het niet zozeer de weerbaarheid van individuen. Daarnaast gaat het om de weerbaarheid tegen dreigingen die de nationale veiligheidsbelangen kunnen schaden en daarmee maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken.
Basisbeeld van weerbaarheid
De onderzoekers hebben onderzocht of verschillende bestaande meetmethoden van weerbaarheid geschikt zijn voor het meten van de maatschappelijke weerbaarheid bij nationale veiligheidsbelangen. Daarbij was het ook belangrijk dat de methode te gebruiken is bij verschillende typen dreigingen, waardoor deze ook onderling te vergelijken zijn. RAND Europe stelt een weerbaarheidsmatrix voor. Daarin kunnen voor een bepaalde dreiging de nationale veiligheidsbelangen, zoals territoriale veiligheid en economische veiligheid, worden gescoord op de 4 fasen van weerbaarheid. Deze fasen zijn: voorbereiden, absorberen, herstel, adaptatie & transformatie. Het scoren gebeurt in expertmeetings bestaande uit deelnemers die de relevante perspectieven en expertises vertegenwoordigen. De scores worden vervolgens vertaald naar kleurcodes die een visueel basisbeeld geven van de weerbaarheid van de samenleving. In combinatie met de toelichtingen en notulen van de discussies kunnen deze aanknopingspunten bieden voor handelingsperspectief en aanleiding vormen voor verdere analyse.
Fictief en vereenvoudigd voorbeeld voor het scoren van de weerbaarheid tegen een bedreiging van de Nederlandse samenleving (hier Dreiging X) ten aanzien van de zes nationale veiligheidsbelangen op basis van de fasen van de weerbaarheid.
