Vooral bij familievermogensrecht knelpunten bij toegankelijkheid notaris
Er zijn met name op het gebied van het familievermogensrecht financiële en andere knelpunten bij de toegankelijkheid van notariële dienstverlening. Bij het afwikkelen van nalatenschappen en het opstellen van onder meer testamenten, levenstestamenten en samenlevingscontracten, kunnen mensen afhaken of überhaupt geen contact opnemen met notarissen vanwege de kosten of het ‘chique’ imago van het notariaat, maar ook vanuit onwetendheid of andere belemmeringen. Dat blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit, in opdracht van het WODC.
Er is onderzoek gedaan naar de toegankelijkheid van de notariële dienstverlening voor burgers en kleine bedrijven. Aanleiding hiervoor waren vragen uit de Tweede Kamer over de toegankelijkheid van notarissen, vooral voor mensen met beperkte financiële middelen.
Familievermogensrecht
Knelpunten doen zich vooral voor op het gebied van het familievermogensrecht. Het betreft enerzijds situaties waarin problemen in de toekomst kunnen worden voorkomen door bij de notaris een testament, levenstestament, huwelijkse voorwaarden of een samenlevingscontract te regelen. Anderzijds betreft het situaties waarin burgers met een probleem worden geconfronteerd, zoals het afwikkelen van een erfenis, daarin vastlopen en geen middelen hebben om een notaris in te schakelen.
Financiële en niet-financiële drempels
De kosten voor notariële diensten in het familierecht kunnen een aanzienlijke belemmering vormen voor mensen met lage inkomens of schulden. De bestaande regeling (artikel 56 Wna) die minder draagkrachtige burgers zou moeten helpen, blijkt niet effectief. Slechts een handvol aanvragen worden jaarlijks ingediend. Niet-financiële belemmeringen zijn er ook, zoals de begrijpelijkheid van notariële stukken of de chique uitstraling van kantoren. Maar ook kenmerken van burgers zelf, zoals hun vaardigheden, de prioriteiten die ze stellen of hun kennis over de meerwaarde van notariële akten, spelen een rol. Niet alleen mensen met weinig financiële middelen, maar ook ouderen, alleenstaanden, samenwoners, samengestelde gezinnen, mensen met een migratieachtergrond, kleine ondernemers of mensen met beperkingen, maken niet altijd gebruik van de notaris, terwijl dit in bepaalde situaties wel raadzaam of behulpzaam zou zijn.
Oplossingsrichtingen: sociaal notariaat en betere samenwerking
Het onderzoek benoemt verschillende oplossingen om de toegankelijkheid van notariële diensten te verbeteren. Een van de mogelijkheden is het oprichten van een sociaal notariaat, waarbij notarissen tegen gereduceerde tarieven diensten aanbieden aan mensen met beperkte middelen. Naast aanpassing van de huidige regeling van Artikel 56 Wna, worden daarvoor andere financieringsopties genoemd, zoals het opnemen van notariële diensten in het stelsel voor gefinancierde rechtsbijstand. Daarnaast wordt samenwerking met hulpverleners, zoals het Juridisch Loket, sociaal raadslieden of schuldhulpverleners, als een belangrijke stap genoemd om de drempels te verlagen. Het onderzoek benadrukt de noodzaak van zowel financiële als niet-financiële maatregelen om de toegang tot notariële dienstverlening te verbeteren.