Over komen en gaan: beweegredenen van Joegoslaven toen en Oekraïners nu
In de jaren negentig vluchtte een grote groep mensen uit voormalig Joegoslavië naar Nederland vanwege het oorlogsgeweld in hun land. De meesten gingen om uiteenlopende redenen niet meer terug. Kan de Nederlandse overheid hieruit lessen trekken als het gaat om beleid voor de huidige Oekraïense vluchtelingen? Onderzoekers verwachten dat de meeste Oekraïners ook blijven. Wat toen relevant was, blijkt nog steeds van belang: betere en meer structurele ondersteuning bij integratie in Nederland voor mensen die blijven. En gerichte hulp voor het beperkte aantal mensen dat terug wil.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil graag weten welke motieven Joegoslavische vluchtelingen destijds hadden om te blijven of vertrekken uit Nederland. Welke overheidsmaatregelen, zoals de vertrekpremie, beïnvloedden de keuzes? Maar ook: hoe hebben zij hun integratie ervaren? Die kennis kan helpen bij het maken van beleid voor de Oekraïners die nu in Nederland zijn.
Onderzoeksbureau EMMA voerde in opdracht van het WODC het onderzoek uit.
Blijf- en terugkeermotieven
De belangrijkste les die de Nederlandse overheid kan trekken uit het onderzoek is dat de meeste Oekraïners naar verwachting in Nederland zullen blijven. Zeker naarmate het conflict in het herkomstland langer duurt en zij wortelen in de samenleving. Dit gebeurde destijds ook bij veel Joegoslavische vluchtelingen. Aanvankelijk hadden velen van hen de verwachting terug te kunnen als het weer veilig was in hun land, maar dat bleek lastig. In het herkomstland werd vaak nog gevochten, er was niks om naar terug te keren of er dreigde persoonlijk gevaar. Zij bouwden een nieuw leven op in Nederland. Sommigen verlangden naar thuis, wilden meehelpen hun land op te bouwen en gingen terug. Soms ook omdat ze het moeilijk vonden hier te integreren of geschikt werk te vinden.
Terugkeerregelingen waren bij die keuze niet doorslaggevend, ze werden slechts gezien als middel om te kunnen remigreren. De onderzoekers concluderen dat de overheid de meeste motieven om te blijven of te vertrekken moeilijk kan beïnvloeden.
Duurzame oplossingen
Oekraïners zijn nog maar kort hier en zelf nog beperkt bezig met de vraag of ze blijven of terugkeren, blijkt uit het onderzoek. Maar met de wetenschap dat de kans groot is dat ze blijven, kan de overheid wel degelijk initiatieven nemen, zeggen de onderzoekers. Zij kan duurzame en concrete oplossingen ontwikkelen die helpen bij inburgering en integratie in Nederland, het vinden van een woning, gepast werk en toegang tot scholing en gezondheidszorg.
Voor de mensen die willen terugkeren – vaak oudere mensen, degenen die moeilijk geschikt werk vinden en jonge ondernemende mensen – kan gerichte ondersteuning en investering in wederopbouw in het herkomstland bijdragen aan een betere remigratie.