Wat kunnen we leren van de voorbereiding van het wietexperiment?
Het heeft ruim 6 jaar geduurd, maar eind 2023 startte in twee van de 10 experimentgemeenten het aangekondigde wietexperiment met de aanloopfase. In het voorjaar van 2024 startte de overgangsfase in alle 10 gemeenten. Vooral aspecten omtrent de selectie en start van cannabistelers in het experiment hebben tot flinke vertraging geleid. In opdracht van het WODC is onderzocht wat goed en minder goed ging bij de voorbereidingen van het experiment. Dit leidt tot verscheidene leerpunten.
Zeven jaar geleden besloot het toenmalige kabinet tot het Experiment Gesloten Coffeeshopketen, ook wel wietexperiment genoemd. Momenteel bevindt het experiment zich in een overgangsfase waarin coffeeshops in 10 experimentgemeenten zowel gereguleerde als gedoogde cannabis mogen verkopen. Om inzicht te verkrijgen in wat we kunnen leren van de voorbereiding van het experiment, heeft het WODC deze voorbereidingsfase laten evalueren door onderzoeksbureau BBSO, samen met onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen.
Experiment- en teeltgemeenten
Tijdens het experiment verkopen coffeeshops in de experimentgemeenten gereguleerde, op kwaliteit gecontroleerde cannabis. Volgens de onderzoekers zijn de werving en selectie van de experimentgemeenten via het gehanteerde selectie- en nominatieproces goed verlopen. Wat betreft de gemeenten waar de cannabisteelt plaatsvindt (veelal andere gemeenten dan de experimentgemeenten), hadden de bij het experiment betrokken ministeries echter weinig aandacht voor knelpunten rondom onder meer de teeltlocatie.
Cannabistelers
Voor de productie van de gereguleerde cannabis zijn na een selectieprocedure tien telers aangewezen. De selectie en aanwijzing van de cannabistelers hebben tot een forse vertraging van het experiment geleid als gevolg van onder meer vraagstukken over teeltlocaties en financiering. Pas zodra de kwantiteit, kwaliteit en diversiteit van de cannabis voldoende is om coffeeshops volledig en bestendig te kunnen bevoorraden, kan de experimentfase feitelijk starten.
Lessen
De onderzoekers benoemen enkele lessen gericht op de toekomst van het experiment en op andersoortige beleidstrajecten met een langdurig en/of experimenteel karakter. Eén van de lessen is dat onder meer de gekozen schaalgrootte van het experiment de voortgang van de voorbereiding sterk heeft bepaald. De – eerder niet voorziene – aanloopfase in twee experimentgemeenten laat zien dat een kleinschalige aanpak ruimte biedt om sneller te experimenteren en mogelijke kinderziekten uit de aanpak te halen.
Experiment Gesloten Coffeeshopketen
Het experiment moet duidelijk maken of gereguleerde productie, distributie en verkoop van op kwaliteit gecontroleerde cannabis mogelijk is. Ook moet blijken wat de effecten hiervan zijn op de illegale markt, volksgezondheid, openbare orde en overlast, en of sprake is van eventuele verplaatsingseffecten. De huidige overgangsfase eindigt naar verwachting in de loop van 2025, waarna deelnemende coffeeshops uitsluitend gereguleerde cannabis mogen verkopen.