De weg(en) naar verblijfsrecht: Waarom buitenlandse slachtoffers van mensenhandel gebruik maken van de asielprocedure
Voor buitenlandse slachtoffers van mensenhandel die geen verblijfsrecht hebben in Nederland bestaat de verblijfsregeling mensenhandel, een regeling bedoeld voor slachtoffers van mensenhandel die medewerking verlenen aan het strafproces tegen de mensenhandelaar.
Maar niet alle slachtoffers kiezen ervoor om via deze regeling een verblijfsstatus aan te vragen: er zijn ook slachtoffers die asiel aanvragen. Op aanvraag van het ministerie van Justitie en Veiligheid onderzocht het WODC wanneer en waarom zij daarvoor kiezen.
Ongeveer de helft van de onderzochte slachtoffers van mensenhandel die een asielaanvraag doet, doet dit voorafgaand aan de verblijfsregeling mensenhandel, terwijl de andere helft dit doet na gebruik te hebben gemaakt van (een deel van) de verblijfsregeling mensenhandel. De meeste slachtoffers binnen de laatste groep doorlopen de gehele verblijfsregeling mensenhandel voordat zij asiel aanvragen. Slachtoffers die gebruik maken van de asielprocedure zijn voornamelijk van Afrikaanse afkomst.
Afweging
Uit het onderzoek blijkt dat slachtoffers van mensenhandel de wens gemeen hebben om in Nederland te blijven. Hoe de keuze tussen de verblijfsregeling mensenhandel en de asielprocedure uitvalt, hangt af van iemands persoonlijke situatie, waarbij onder andere een rol speelt of iemands verhaal asielgronden bevat. Als die er niet zijn wordt een slachtoffer zelden geadviseerd om te kiezen voor de asielprocedure. Ook hangt de keuze af van de vraag of iemand bereid of in staat is om aangifte te doen. Angst voor het doen van aangifte kan een reden kan zijn voor slachtoffers mensenhandel om ervoor te kiezen de asielprocedure te doorlopen in plaats van de verblijfsregeling mensenhandel. De keuze voor de asielprocedure is overigens niet altijd een bewuste: in sommige gevallen wordt het slachtoffer door de politie naar het aanmeldcentrum in Ter Apel gestuurd, omdat het niet terug kunnen naar het land van herkomst wordt opgevat als een verzoek tot asielrechtelijke bescherming.
Drempels
Als het OM (Openbaar Ministerie) besluit om de strafzaak tegen de mensenhandelaar te seponeren kan het slachtoffer een beroep doen op verblijfsrechtelijke bescherming op humanitaire grond. Dan wordt door de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) gekeken naar het risico op represailles in land van herkomst, het risico op vervolging in land van herkomst, en de mogelijkheid van sociale en maatschappelijke herintegratie in land van herkomst. De voorwaarden die gesteld worden in deze B9-procedure worden door professionals als drempels ervaren: slachtoffers moeten een paspoort bezitten en er zijn leges aan de aanvraag verbonden. Daarnaast wordt de IND-toetsing van de aannemelijkheid van het slachtofferschap en de humanitaire gronden als strikt ervaren. De voorwaarden vormen een van de redenen dat slachtoffers op dat moment niet altijd voor de B9-procedure kiezen, maar voor de asielprocedure. Slachtoffers die na het geheel doorlopen van de verblijfsregeling mensenhandel asiel aanvragen, doen dit doorgaans als laatste mogelijkheid om verblijfsrecht in Nederland te kunnen krijgen.
Twee procedures
Een deel van de professionals die voor het onderzoek zijn bevraagd vindt het onderscheid tussen de verblijfsregeling mensenhandel en de asielprocedure onwenselijk. Een aanzienlijk deel van de slachtoffers doorloopt beide procedures. Dat is niet alleen extra belastend voor slachtoffers zelf, maar doet ook een groter beroep op de capaciteit van de IND. Tot slot kan het lastig zijn voor de professionals die met deze slachtoffers werken om slachtoffers van de juiste ondersteuning te voorzien.
Vroeg signaleren
Het onderzoek laat zien dat een substantieel gedeelte van de buitenlandse slachtoffers mensenhandel start met de asielprocedure. Slechts een deel van deze groep komt op enig moment in de verblijfsregeling terecht. Het (vroegtijdig) signaleren van slachtofferschap is daarom cruciaal. Als slachtofferschap snel wordt gesignaleerd binnen de asielketen kunnen slachtoffers toegang krijgen tot zorg, en gaan opsporingsindicaties minder vaak verloren. Professionals kunnen hierin het verschil maken. Het onderzoek onderstreept daarom het belang meer inzicht te verkrijgen in de manieren waarop signalering van slachtofferschap van mensenhandel verbeterd kan worden.
Lees het volledige rapport De weg(en) naar verblijfsrecht: Waarom buitenlandse slachtoffers van mensenhandel gebruik maken van de asielprocedure.