Staatsnoodrecht past niet meer bij deze tijd
Het huidige staatsnoodrecht dat het handelen van de overheid in noodsituaties regelt, is te complex en verspreid over veel verschillende wetten. Bovendien sluit het niet goed aan bij wat de overheid nodig heeft om huidige en toekomstige crises te beheersen. De coronacrisis heeft dat extra duidelijk gemaakt. Onderzoekers van de Open Universiteit concluderen dat het staatsnoodrecht toe is aan een grondige vernieuwing.
De noodsituaties in het staatsnoodrecht kunnen gaan over grote crises, zoals de coronapandemie, of ‘kleinere’ noodsituaties, zoals een voetbalwedstrijd die uit de hand dreigt te lopen. Een deel van het staatsnoodrecht stamt uit de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog. Daardoor staan er in heel veel noodwetten termen die aan vervanging toe zijn. Zoals de Vaarplichtwet waarin staat ‘het telegrafisch of per telex maken van bezwaar’.
Flexibiliteit nodig
Het staatsnoodrecht lijkt vooral te zijn geschreven voor militaire conflicten of andere grote, plotseling optredende, crises. Terwijl nu blijkt dat crises zich steeds meer geleidelijk ontwikkelen en flexibiliteit en maatwerk vragen. Het instellen van de avondklok als bestrijding van de coronacrisis is daar een voorbeeld van. Het staatsnoodrecht bleek onvoldoende geschikt. Er moest een wetswijzing aan te pas komen om een en ander goed te regelen. Daarnaast hebben de onderzoekers ook gekeken of het staatsnoodrecht voldoet voor mogelijk toekomstige dreigingen. Zij stellen dat verder onderzoek nodig is naar de crisestypen die de samenleving de komende jaren kan verwachten. Daarbij is vooral aandacht nodig voor de toenemende digitalisering van de maatschappij en het feit dat crises zich niet beperken tot de landsgrenzen.
Toekomstbestendig
Al in 2018 heeft de minister van Justitie en Veiligheid voorstellen gedaan om het staatsnoodrecht te moderniseren. Daar kwam tijdens de coronacrisis de in 2020 aangenomen motie van het lid Van Dam bij, die een evaluatie van het huidige staatsnoodrecht verzoekt. In opdracht van het WODC, heeft de Open Universiteit, onderzocht of de eerdere verbetervoorstellen passen bij de actuele dreigingen en of ze toekomstbestendig zijn. In het rapport doen de onderzoekers verschillende aanvullende voorstellen voor een toekomstbestendig staatsnoodrecht.