Wat zijn de kosten en baten van kansspelen voor de Nederlandse samenleving?
Wat kosten kansspelen de Nederlandse samenleving als het gaat om het beschermen van consumenten, het voorkomen van kansspelverslaving en het bestrijden van illegaliteit en criminaliteit? En wat leveren kansspelen de samenleving op aan spelplezier, afdrachten aan goede doelen en belastingeffecten? Deze baten blijken ruimschoots de kosten te overtreffen. Maar dat positieve saldo geldt niet voor illegale kansspelen en niet voor alle spelerstypen. Dat concluderen onderzoekers van Atlas Research in een verkennende kosten-batenanalyse die zij in opdracht van het WODC maakten.
Een groot deel van de Nederlandse bevolking neemt wel eens deel aan een kansspel. Spelers hebben daar plezier in of zien het als een manier om goede doelen te steunen. Dit zogenoemde consumentensurplus legt aan de batenkant het grootste gewicht in de schaal. Ook de afdrachten aan goede doelen en de sport vormen een belangrijke maatschappelijke baat. Kansspelen hebben echter ook negatieve effecten. De gevolgen van kansspelverslaving blijken daarbij de grootste maatschappelijke kostenpost. Denk aan de kosten van verslavingszorg en schuldhulpverlening. Maar ook aan kosten als gevolg van een lagere arbeidsproductiviteit door gokproblemen of kosten voor problemen op het gebied van financiën en relaties.
Het onderzoek heeft een verkennend karakter en kent bepaalde onzekerheden en beperkingen in de schatting van kosten en baten. Sommige kostenposten, zoals een deel van de kosten van criminaliteit die samenhangt met kansspelproblemen, zijn op dit moment niet te kwantificeren. De meest recente cijfers over de landgebonden markt die niet sterk door Corona zijn vertekend, dateren van 2019; cijfers over 2022 komen pas eind dit jaar beschikbaar. Voor de gehele kansspelmarkt in 2019 was het saldo van de baten minus de kosten ruim 2 miljard euro. Dit is het verschil van 3,2 miljard euro aan totale baten en 1,2 miljard euro aan kosten. Met inachtneming van de beperkingen en onzekerheden van het onderzoek, achten de onderzoekers dit een robuuste bevinding.
Let op verschillen tussen kansspelen en spelerstypen
Het onderzoek laat zien dat de kosten en baten scheef verdeeld zijn over de verschillende soorten kansspelen en verschillende typen spelers. Zo hebben loterijen het grootste positieve saldo: de afdrachten zijn relatief hoog en er is een klein risico op kansspelverslaving. De andere legale kansspelen hebben een kleiner positief saldo, terwijl illegale kansspelen de welvaart verlagen. Verder blijkt dat het positieve saldo wordt gerealiseerd door spelers met een laag- of midden-risico op gokverslaving. Voor hoog-risicospelers geldt juist dat de maatschappelijke kosten van problematisch speelgedrag de baten overstijgen. Dit benadrukt dat de relatief kleine groep hoog-risicospelers aandacht behoeft. Die aandacht is ook nodig voor matig-risicospelers. Voorkomen moet worden dat zij afglijden naar ernstigere vormen van speelgedrag.
De regulering van online kansspelen heeft een positieve invloed op het kosten-baten saldo.
Uit het onderzoek blijkt dat, sinds in 2021 het online gokken is gereguleerd, het consumentensurplus en de positieve belastingeffecten zijn toegenomen, net als de maatschappelijke kosten van kansspelverslaving en overheidskosten. Het totale welvaartseffect van de wet Koa bedroeg in 2022 per saldo ongeveer een half miljard, omdat de baten veel meer zijn toegenomen dan de kosten.
Mogelijk gebruik van het onderzoek
Het onderzoek geeft een indicatief overzicht van de maatschappelijke kosten en baten van kansspelen. Hiermee kan het onderzoek input geven voor ex-ante analyses van mogelijke beleidsveranderingen op het gebied van kansspelen. Daarnaast kan dit onderzoek relevant zijn voor onderdelen van de evaluatie van de wet Kansspelen op afstand (Koa). De onderzoekers doen verder enkele suggesties voor vervolgonderzoek, bijvoorbeeld meer empirisch onderzoek naar (schadelijk) speelgedrag van consumenten, een betere registratie rondom schuldhulpverlening en zelfdoding en een update van eerder onderzoek naar de criminaliteit en illegaliteit rondom kansspelen.