Geweld tegen journalisten is onderdeel van breder maatschappelijk vraagstuk
De afgelopen jaren worden journalisten steeds vaker bedreigd of agressief benaderd en daarmee in hun werk belemmerd. Dit is een diffuus probleem. De aard en omvang van het geweld variëren, net als de manier waarop journalisten dit geweld ervaren. Daarnaast hebben sommige journalisten vaker met geweld te maken dan anderen, zoals bij verslaglegging van demonstraties. Maar het is geen geïsoleerd probleem. Veel journalisten, ook die zelf weinig of geen geweld ervaren, schetsen een breder vijandig klimaat ten opzichte van de beroepsgroep. Dat blijkt uit onderzoek van Erasmus Universiteit, in opdracht van het WODC.
Geweld en agressie tegen journalisten is wereldwijd een nadrukkelijk punt van aandacht.
Verschillende studies laten zien dat ook in Nederland geweld tegen journalisten veel voor komt. Toch kan op basis van die studies niet worden geconcludeerd dat het probleem van geweld tegen journalisten in Nederland groter is dan in andere landen, noch dat het probleem in Nederland de afgelopen jaren is toegenomen. Ook de door de onderzoekers bestudeerde enquêtes, strafzaken, meldingen bij Persveilig* en mediaberichten over dit onderwerp maken het niet goed mogelijk iets te zeggen over de omvang van geweld tegen journalisten. Wel blijkt uit de mediaberichten een groeiend maatschappelijk bewustzijn over het probleem van geweld tegen journalisten.
Verschillen in ervaren geweld
Uit de interviews met journalisten komt naar voren dat er grote verschillen bestaan in het soort incidenten dat journalisten als geweld ervaren en wanneer ze dat een probleem vinden. Veel journalisten bagatelliseren de ernst en impact enigszins, maar aan de andere kant geeft een groot aantal van hen aan dat het ‘onder de huid gaat zitten’. Voor sommige journalisten heeft het ervaren geweld effect op de wijze waarop ze hun beroep uitoefenen. Zo bedenken ze zorgvuldiger hoe ze nieuws brengen, denken na over de houding die ze aannemen op straat en gaan soms ook bepaalde onderwerpen of situaties uit de weg. Waar het gaat om mogelijke oplossingen, zien weinig journalisten de meerwaarde van een taakstrafverbod bij geweld tegen journalisten, zoals in de Tweede Kamer werd geopperd. Dat past ook niet goed bij de impulsieve en ondoordachte aard die het geweld veelal lijkt te hebben.
Geweld is niet gelijk verdeeld onder journalisten
De onderzoekers laten zien dat geweld tegen journalisten een complex en meervoudig probleem is. Zo beschrijven ze verschillende groepen journalisten die vaak met geweld te maken hebben. Zoals de 112-journalisten en de journalisten die verslag doen van (sport)evenementen of demonstraties. Zij hebben te maken met soms hoogoplopende emoties van mensen die niet gefotografeerd of gefilmd willen worden. Ook zijn er journalisten die te maken hebben met online geweld in de vorm van haat of bedreigingen. Journalisten zelf interpreteren deze online haat als uiting van bredere maatschappelijke onvrede. Iets wat door de anonimiteit en laagdrempeligheid van het internet gekanaliseerd lijkt te worden. Tot slot vormen de misdaadjournalisten een aparte categorie. Het geweld waarmee tegen misdaadjournalisten wordt gedreigd, is over het algemeen heftiger en anders van aard dan voor andere journalisten.
Samenhang met bredere maatschappelijke ontwikkelingen
Een deel van het geweld tegen journalisten kan niet los worden gezien van bredere maatschappelijke ontwikkelingen. Veel journalisten spreken over een verhard journalistiek klimaat waarin een deel van hen gezien wordt als verlengstuk van de gevestigde politieke orde. Daarmee is het vergelijkbaar met geweld tegen andere publieke functionarissen en gezagsdragers. Daarnaast wijzen sommige journalisten erop dat de vijandige houding ook wordt aangewakkerd door de manier waarop bepaalde politici journalisten afschilderen. Van president Trump die het had over ‘fake news’ tot verschillende Nederlandse politici die journalisten beschrijven als ‘tuig van de richel’ of ‘riooljournalist’. Hiermee wordt een klimaat gecreëerd waarin het geaccepteerd is om journalisten aan te vallen. Een van de aanbevelingen van het onderzoek is het vergroten van de mediageletterdheid van burgers. Dit kan het vijandige klimaat tegen journalisten tegengaan. Daarbij moet ook aandacht worden besteed aan de rol die de politiek kan spelen in het aanwakkeren van geweld. En is de eigen rol van journalisten een aandachtspunt.
*PersVeilig is een gezamenlijk initiatief van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren (NGH), de Politie en het Openbaar Ministerie (OM). Het heeft tot doel de positie van journalisten te versterken tegen geweld en agressie op straat, op social media en tegen juridische claims. PersVeilig bestaat sinds november 2019.