Slachtoffers positief over vrijheid vrijwel alles te mogen zeggen in zittingszaal
Slachtoffers en nabestaanden van ernstige misdrijven mogen sinds 2016 meer uitgebreide verklaringen afleggen in de rechtszaal. Door dit zogenoemde onbelemmerde spreekrecht voelen slachtoffers zich meer erkend en serieus genomen in het strafproces. Rechters vinden het soms wel lastig om de balans te bewaren tussen het slachtoffer de ruimte geven om zijn verhaal te doen en het slachtoffer te begrenzen indien nodig. Dat blijkt uit evaluatieonderzoek van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en Universiteit Leiden, in opdracht van het WODC.
Vóór 2016 mochten slachtoffers en nabestaanden zich alleen uitspreken over de gevolgen van het misdrijf. In het huidig spreekrecht mogen ze ook iets zeggen over het misdrijf, de schuld van de verdachte en de op te leggen straf. Vooral de vrijheid om te kunnen zeggen wat ze willen, ervaren ze als prettig. Slachtoffers vinden dat nu in het strafproces beter rekening kan worden gehouden met de gevolgen van het misdrijf, en dat de dader meer inzicht heeft kunnen krijgen. Enkelen geven zelfs aan dat ze niet gesproken zouden hebben als ze zich hadden moeten beperken tot de gevolgen.
Bijdrage aan herstel emotionele schade
Slachtofferervaringen kunnen emotionele schade aanrichten. Dat uit zich bijvoorbeeld in een aangetast gevoel van respect of het verlies van controle (‘agency’) en/of het vertrouwen in een rechtvaardige wereld en waarden (‘communion’). Uit dit onderzoek blijkt dat slachtoffers die zich (ook) over andere onderwerpen dan de gevolgen van het misdrijf uitlaten, beter scoren op agency en communion dan slachtoffers die dit niet doen. Professionals en slachtoffers benoemen in dit verband punten zoals het ‘terugpakken van de regie’, ‘gehoord worden’ en ‘het gesprek starten met naasten over het delict’.
Slachtoffers en professionals: meestal positieve ervaringen spreekrecht
Officieren van justitie, slachtofferadvocaten en medewerkers van Slachtofferhulp Nederland hebben over het algemeen positieve ervaringen met het spreekrecht. Voor rechters en strafrechtadvocaten hangt het af van de zaak. Toch noemen zowel slachtoffers als professionals ook soms negatieve ervaringen met het spreekrecht. Deze zijn meestal zaakafhankelijk, zoals negatieve reacties op de slachtofferverklaring of slachtofferverklaringen met bedreigingen of beledigingen richting de verdachte.
Kaders voor duidelijkheid en uniformering rechtspraktijk
Uit het onderzoek blijkt dat rechters het soms lastig vinden om de balans te bewaren tussen het slachtoffer de ruimte geven om zijn verhaal te doen en het slachtoffer te begrenzen indien nodig. Kaders kunnen duidelijkheid geven en daarmee negatieve ervaringen aan beide kanten oplossen. Bijvoorbeeld over het tonen van foto’s en filmpjes door de sprekers. En over of en wanneer de rechter kan ingrijpen en hoe gereageerd wordt op het spreekrecht.