15 effectieve programma’s voor langdurig toezicht van delinquenten
Langdurig toezicht van ex-gedetineerden en (ex-)terbeschikkinggestelden is geregeld in de Wet langdurig toezicht (Wlt). Het doel van de Wlt is om herhaling van zeden- en zware geweldsdelicten te voorkomen. Vanuit de Tweede Kamer zijn zorgen geuit over de toepassing en de uitvoerbaarheid van dit toezicht op de langere termijn. Het WODC ging daarom op zoek naar welke Nederlandse en buitenlandse langdurige toezicht- en behandelprogramma’s effectief zijn en waarom. Er werden 15 programma’s gevonden, echter was geen van deze gericht op de gehele doelgroep van de Wlt. Wel zijn voor elk van de vier subgroepen van de Wlt verschillende/meerdere effectieve programma's gevonden. Op basis van dit overzicht doen de onderzoekers verschillende aanbevelingen die kunnen bijdragen aan het houden van effectief langdurig toezicht.
Onder de Wlt vallen ernstige gewelds- en zedendelinquenten. Zij hebben een gevangenisstraf van 1 jaar of meer en/of een tbs-maatregel opgelegd gekregen, in dat laatste geval moet er een psychische stoornis zijn.
Effectieve programma’s niet voor alle delinquenten
Geen van de 15 gevonden effectieve toezicht- en behandelprogramma’s of elementen daarvan werden toegepast op alle delinquenten die vallen onder de Wlt. Wel zijn programma’s gevonden die passen bij minimaal een van de vier subgroepen: delinquenten in het algemeen, delinquenten met een psychische stoornis, delinquenten met een verslaving en delinquenten met problematiek op verschillende leefgebieden. De gevonden programma’s zijn effectief op langere termijn. Dit kan zijn vanwege de lange interventieduur of omdat ze een langdurig voortdurend effect hadden (follow-up). De effectieve toezichtprogramma’s met een lange interventieduur zijn voornamelijk onderzocht bij justitiabelen met een psychische stoornis of verslaving en niet zozeer bij de andere subgroepen. Deze bestaan dus voornamelijk uit behandelprogramma’s (bijvoorbeeld familie-interventies voor schizofrenie en een langdurige behandeling voor verslaving). De effectieve toezicht- en behandelprogramma’s met een lange follow-up zijn voornamelijk de programma’s gericht op het verkrijgen van huisvesting en werk. Deze zijn onderzocht bij justitiabelen met problematiek op verschillende leefgebieden.
Aanbevelingen
In de gevonden effectieve programma’s herkennen de onderzoekers verschillende kernmerken en veronderstelde werkzame mechanismen. Op basis daarvan doen zij een aantal aanbevelingen:
- Zet de gevonden effectieve toezicht- en behandelprogramma’s op de langere termijn in bij (subgroepen van) de Wlt-populatie als er sprake is van een (potentieel) langdurig toezicht en doe daarbij vervolgonderzoek naar de effectiviteit ervan.
- Richt langdurig toezicht zodanig in dat het toezicht-/behandelprogramma of element daarvan zoveel mogelijk aansluit bij de kernproblematiek van de onder toezicht gestelde, te weten delictgedrag in het algemeen, psychische stoornissen, verslavingsproblematiek, of leefgebieden.
- Laat langdurig toezicht aansluiten bij de gevonden veronderstelde werkzame mechanismen: verminderen van risicofactoren en verbeteren van beschermende factoren, hoge intensiteit van het toezicht, toezicht sluit aan op de cliënt, directe consequenties of steun, juiste informatie bij de cliënt, de juiste vaardigheden van de toezichthouder en een combinatie van toezicht en behandeling.
- Monitor de volgende criteria om te bepalen of langdurig toezicht effectief is: crimineel gedrag, functioneren, huisvesting en werk, symptomen van psychische stoornissen, middelengebruik, en tevredenheid.
Over de Wet langdurig toezicht en deze deelevaluatie
In 2018 is de Wet langdurig toezicht, gedragsbeïnvloeding en vrijheidsbeperking (Wlt) in werking getreden. Met deze wet is het langdurig toezicht, de behandeling en de monitoring van ex-gedetineerden en (ex-)terbeschikkinggestelden (tbs) geregeld met als doel het voorkomen van herhaling van zeden- en zware geweldsdelicten. Onder bepaalde omstandigheden zijn voor de delinquenten die onder de Wlt vallen na afloop van de straf en/of maatregel toezichtmogelijkheden gecreëerd. Dit toezicht is telkens te verlengen en daarmee van tevoren van onbekende totale duur. Vanuit de Tweede Kamer zijn in het wetgevingstraject over de Wlt zorgen geuit over de toepassing en de uitvoerbaarheid van toezicht op de langere termijn. In deze deelevaluatie van de Wlt is daarom gekeken naar hoe langdurig toezicht gehouden kan worden op daders van ernstige geweld- en zedenmisdrijven. Aan de hand van wat bekend is in de Nederlandse en internationale literatuur is een overzicht gemaakt van effectieve toezicht- en behandelprogramma’s en de bijbehorende werkzame mechanismen op langere termijn. Deze evaluatie is een onderdeel van de gehele evaluatie Wlt evaluatie van de Wlt die het WODC uitvoert.