Terrorisme, extremisme en radicalisering kunnen een gevaar vormen voor de samenleving. Het kan leiden tot direct levensbedreigende en maatschappij-ontwrichtende acties, zoals aanslagen. Maar ook zonder fysiek geweld te gebruiken, kunnen extremistische of geradicaliseerde personen schade aanrichten. Bijvoorbeeld omdat ze systematisch aanzetten tot haat tegen bepaalde groepen mensen of tot wantrouwen tegen instituties als wetenschap, rechtspraak of de journalistiek. Hoe kunnen het Nederlandse beleid en de wetgeving dit voorkomen en bestrijden? Het WODC zorgt voor wetenschappelijk onderzoek dat op deze vragen antwoord geeft en beleidsmakers en uitvoerende instanties ondersteunt bij het maken en uitvoeren van beleid.
Hieronder vindt u een selectie uit verschillende onderzoeken van afgelopen jaren.
Jongeren vatbaar voor rekrutering extremisten door radicale reclame op social media
Internet en social media spelen een belangrijke rol in radicalisering, netwerkvorming en het aantrekken van jongeren door extremistische groepen. Het onderzoek ‘Radicale reclame op sociale media’ geeft een eerste inzicht in de processen van online rekrutering. Die start meestal op veel gebruikte, openbare platforms. Maar ook low profile platforms als Telegram worden ingezet. De drempel om online toe te treden tot een extremistische groep is online lager dan offline. Toch zijn er preventieve aanpakken mogelijk die jongeren minder vatbaar maken voor deze radicale reclame, zeggen de onderzoekers. Zij wijzen ook op het belang van betere online detectie van extremistisch materiaal. Speciale aandacht is daarbij nodig voor content die op zichzelf niet illegaal is, maar wel de aantrekkingskracht van extremistische groeperingen vergroot.
Lees meer > Radicale reclame: hoe werven extremistische groeperingen nieuwe leden? (2024)
Risicoanalyse van financiering terrorisme in Nederland
Ondergronds bankieren is een informeel, op vertrouwen gebaseerd betalingssysteem buiten de reguliere financiële dienstverlening om, waarop geen toezicht plaatsvindt. Het is een van de manieren waarop terrorisme kan worden wordt gefinancierd. Dat komt naar voren uit de nieuwe National Risk Assessments (NRA’s) Witwassen en Terrorismefinanciering die door het WODC zijn uitgevoerd. Het onderzoek identificeert onder meer de dreigingen met de grootste potentiële impact op het gebied van terrorismefinanciering. De onderzoekers geven ook aan in welke mate de beschikbare maatregelen bijdragen aan de vergroting van de Nederlandse weerbaarheid tegen deze dreigingen.
Lees meer > Grootste witwas- en terrorismefinanciering-risico's in Nederland in kaart gebracht (2024)
Signaleren en duiden van radicalisering en extremisme kan beter
Om de samenleving te beschermen tegen de dreiging van radicalisering en extremisme, is het belangrijk om gedragingen en uitingen van individuen of groepen goed te kunnen duiden. Komen die door een bepaalde ideologie of is er iets anders aan de hand? Het is belangrijk dit op professionele wijze te doen. Dat vinden ook de uitvoerenden in het werkveld, zoals bij de jeugdbescherming of in gevangenissen. De onderzoekers zien echter verbeterpunten. Zo ligt de focus nu nog vooral bij islamitisch radicalisme onder mannen. Die kan worden verbreed naar andere ideologieën en vrouwen. Daarnaast kan in de praktijk scherper onderscheid worden gemaakt tussen signaleren en duiden van gedrag.
Lees meer > Duidingsmethoden niet alleen richten op islamitisch radicalisme onder mannen (2023)
Angst voor statelijke dreiging moet niet doorslaan, merken haven- en kennissector
Naast bedreigingen door extremistische individuen of groeperingen, heeft Nederland ook te maken met zogenoemde statelijke dreiging, uit andere landen. Denk aan cyberaanvallen op vitale infrastructuur, (bedrijfs)spionage en beïnvloeding en inmenging via desinformatie. De havensector (de zeehavens van Rotterdam en Amsterdam) en de kennissector (universiteiten en hogescholen) hadden daar lange tijd geen oog voor. Door recente geopolitieke gebeurtenissen, waaronder de Russische invasie van Oekraïne begin 2022, is die houding veranderd: het bewustzijn over statelijke dreigingen is na de Koude Oorlog nog nooit zo hoog geweest. In de havensector en de kennissector leidt dat ook tot het kritisch besef dat bezorgdheid kan doorschieten en daarmee de belangen van beide sectoren kan schaden.
Lees meer > Wordt bewuster van statelijke dreiging, maar wees alert op doorslaan bezorgdheid (2023)
Rol algoritmen op social media minder grote rol dan gedacht, ook eigen zoektocht naar extremistisch gedachtengoed
Op online platforms is de rol van aanbevelingsalgoritmen bij rechtsextremistische radicalisering beperkt. Minstens zo belangrijk zijn de keuzes die gebruikers zelf maken bij het zoeken naar informatie van extremistische aard. Dit is een van de bevindingen uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut en TextGain in opdracht van het WODC. Het onderzoek geeft actuele inzichten in oorzaken en online mechanismen van rechtsextremistische radicalisering.
Lees meer > Beperkte rol aanbevelingsalgoritmen bij rechtsextremistische radicalisering (2023)
Bestuurlijke maatregelen tegen terrorisme niet vaak toegepast
De Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding (Twbmt) uit 2017 maakt het mogelijk bestuurlijke maatregelen te nemen in situaties waarin het strafrecht (nog) geen uitkomst biedt. Denk aan vrijheidsbeperkende maatregelen, zoals een meldplicht, of het afwijzen van een vergunning. De Twbmt wordt in de praktijk echter niet vaak ingezet, blijkt uit onderzoek. Betrokkenen kiezen vaker voor andere maatregelen, die geschikter zijn en eenvoudiger op te leggen. Of de wet bijdraagt aan het voorkomen van terroristische activiteiten, konden de onderzoekers niet aantonen. De conclusie kan worden getrokken dat de Twbmt niet noodzakelijk is voor de bestrijding van terroristische activiteiten.
Lees meer > Geen noodzaak voor Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding (2024)